مقام معظم رهبری طی نامه ای خطاب به فرماندهی وقت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شهرستان گنبدکاوس در تاریخ ۱۵ اسفند ۵۸ در باره گالیکش می نویسد :

متن نامه که توسط حاج سید باقر موسوی امام جمعه محترم گالیکش در اختیار سایت پژوهشی «سونار فارسیان» قرار گرفته است به شرح زیر است:

«     برادر درویش

با سلام      گالیکش در آن منطقه ، نخستین آبادی هاست که به اندیشه های انقلابی و حاملان و پیام آوران آن، امکان فعالیت داد. از آنجا بود که در سال های ۵۲ و بعد ما توانستیم جهت و راه و پیام خود را در آزاد شهر ، رامیان و گنبد مطرح کنیم و تدریجاً سراسر منطقه را تا قسمت های شمالی و غربی اش زیر پوشش بگیریم . امتیاز گالیکش به این بود که آقای سید باقر موسوی را داشت و ایشان در آغاز تنها روحانی دشت بود که ما و افکار انقلابی را می پذیرفت و از زحمات احتمالی آن واهمه نمی کرد. بنابراین مقتضی است نسبت به درخواست ایشان در مورد تشکیل سپاه در آن شهر طبق ضوابط توجه بیشتری مبذول شود.    سید علی خامنه ای     ۱۵/۱۲/۵۸  »

 مشخصات عمومی شهرستان گالیکش:

شهرستان گالیکش یکی از شهرستان‌های استان گلستان واقع در شمال ایران است. شهرستان گالیکش در سال ۱۳۸۹ تاسیس شده است. مرکز این شهرستان، شهر گالیکش است.شهرستان گالیکش سابقاً یکی از بخشهای شهرستان مینودشت در استان گلستان بود که در سال ۱۳۸۹ به شهرستانی مستقل ارتقاء یافت. این شهرستان در حد فاصل بین شهر مینودشت و کلاله در جاده ترانزیت مازندران-خراسان، در استان گلستان واقع شده است. بخشی از پارک ملی گلستان و آبشار لوه در این شهرستان قرار دارد. مرکز این شهرستان شهر گالیکش است.

شهرستان گالیکش از نظر جغرافیایی بین 15 – 55 تا 7-56 طول شرقی و 5-38 تا 8-36 عرض شمالی قرار دارد ، و حدود 200 متر از سطح آبهای آزاد جهان ارتفاع دارد . این شهرستان محل تلاقی سه استان گلستان ، خراسان شمالی ، سمنان است ، و به عنوان گلوگاه استان در منتهی الیه شرق استان بشمار می آید.این شهرستان از شمال به شهرستان های کلاله و گنبد کاووس ، از جنوب به استان سمنان ، از شرق به استان خراسان شمالی و شهرستان بجنورد و از غرب به مینودشت محدود و متصل می شود. فاصله شهرستان گالیکش تا شهر مینودشت 7 کیلومتر ، تا سه راهی کلاله 5 کیلومتر و تا گرگان ( مرکز استان ) 123 کیلومتر است.

شهرستان گالیکش 59هزار و 975 نفر جمعیت دارد که ۲۰ هزار و 831 نفر در شهر و 39هزار و 144 نفر در روستاها ساکن هستند. از مجموع جمعیت این شهرستان، 29هزار و 537 نفر مرد و 30هزار و 437 نفر زن هستند.همچنین در این شهرستان 16هزار و 398 خانوار زندگی می‎کنند که 5هزار و 768 خانواردر شهر و 10هزار و 630 خانوار درروستاها ساکن هستند.تقسیمات کشوری شهرستان گالیکش شامل ۲بخش و ۴دهستان و به نامهای زیر است:

بخش مرکزی: 1-(دهستان نیلکوه (مرکز دهستان: فارسیان 2-(دهستان ینقاق (مرکز دهستان: ینقاق

بخش لوه: 1-(دهستان گلستان (مرکز دهستان: تنگراه 2- (دهستان قراولان (مرکز دهستان: آق قمیش

مساحت شهرستان گالیکش :

شهرستان گالیکش حدود 1000 کیلومترمربع و شهر گالیکش حدود 200 هکتار مساحت دارد ، گالیکش یکی از چند شهر مهم استان گلستان به شمار می آید.

ناهمواریهای ( توپوگرافی ) بخش گالیکش :

این شهرستان از دو قسمت کوهستانی و جلگه ای تشکیل شده است.

قسمت کوهستانی :

نواحی جنوبی و شرقی این شهرستان دنباله کوه های البرز شرقی است. ( حداکثر ارتفاع در خوجه قنبر 2550 متر ). در نواحی شرقی نقاط کوهستانی آن از طریق ارتفاعات جنگل گلستان به ارتفاعات بجنورد متصل می گردد ، و از طرف شمال به کوهپایه های کم ارتفاع منتهی می شود .

قسمت جلگه ای :

اراضی جلگه ای این شهرستان در شمال و غرب ناحیه کوهستانی قرار گرفته است . این اراضی به سبب مرغوبیت جنس خاک از حاصلخیزی بالایی برخوردار می باشند .

آب و هوای شهرستان گالیکش :

آب و هوای این شهرستان با توجه به ناهمورایها به دو نوع تقسیم می شود در ارتفاعات به علت کوهستانی بودن ، آب و هوای معتدل کوهستانی است ، و در نواحی کم ارتفاع و جلگه ای به آب و هوای معتدل و نیمه مرطوب تبدیل می شود.

بررسی به عمل امده درباره شرایط اقلیمی منطقه نشان می دهد،که چهارماه از سال(آذر ، دی ، بهمن و اسفند ) هوا هم در شب و هم در روز سرد می باشد . دو ماه از سال ( تیر و مرداد ) هم در شب هم در روز گرم بوده و بقیه اوقات سال ، روزها گرم و شب ها مناسب و یا سرد است . به عبارت دیگر ، شش ماه از سال، هوا ، روز ها گرم و شب ها گرم و یا مناسب است .

سیمای منابع طبیعی : منابع تامین آب

شهرستان گالیکش با توجه به موقعیت جغرافیایی خود از بارش کافی برخوردار است. شبکه آبهای روان در ماههای سرد سال ، باران و در ماههای گرم سال ، آب های فرورو از ذوب برف به صورت چشمه های متعدد و فراوانی است ، که در سر چشمه یا در طول بستر وجود دارند. عدم دسترسی به شبکه آب های روان در بخش هایی از این منطقه ساکنان آن را داشته است ، تا با احداث قنات و انواع چاههای عمیق و نیمه عمیق از آب های زیرزمینی بهره مند گردند.

مهار کردن آب های سطحی و بهبود بخشیدن به چگونگی استفاده از منابع به وسیله شبکه های آبرسانی ، بند انحرافی و ... نیز از دیگر شیوه های استفاده از این نعمت خدادادی است.

وجه تسمیه شهر گالیکش :

دو وجه تسمیه برای نام این شهر ذکر شده است. یکی آن که قبل از تشکیل شهر گالیکش به صورت کنونی در منطقه ای که شهر در آن جا مستقر است ، گیاهی بنام « گالی » می روئیده است ، که رویش آن به صورت خودرو و انبوه تمام منطقه را در بر گرفته است. بدین سبب آنرا « گالی کش » ( کش به معنی فعل کشتن یا کاشتن ) گفته اند.

وجه تسمیه دیگر آن این که وزش بادهای شدید و متناوب در تمام فصول پاییز و بخشی از زمستان ، سبب شده ،مردم آن دیار پشت بام های خود را با گیاه خودرویی به نام « گالی » می پوشانیدند ، بدین علت آنرا « گالیکش » گفته اند.

پیشینه تاریخی شهرستان گالیکش :

ابوذر خسروی در سایت سونار فارسیان در مورد پیشینه تاریخی شهرستان گالیکش می نویسد:

شانه های حکومت تیموریان در گالیکش و فارسیان (۱)

سنگ قبر خواجه کلان

 

بسیاری از مردم گالیکش سنگی سیاه رنگ با نوشته هایی در هم پیچیده را در سمت چپ درب ورودی مسجد جامع به یاد دارند . این سنگ قبر تاریخی و بی نظیر یکی از گنجینه های باستانی و سندی بسیار معتبر در باره حکومت بازماندگان تیمور لنگ در محدوده ی شهرستان فعلی گالیکش است . این سنگ تاریخی متعلق به خواجه کلان وزیر ابوالقاسم بابر تیموری بوده است که بارها مورد دستبرد ناموفق گروهی سارق قرار گرفته و سرانجام با تلاش های حاج باقر موسوی امام جمعه شهرستان گالیکش جهت حفظ و نگهداری بهتر ، تحویل موزه گرگان گردیده است و هم اکنون در آن موزه نگهداری می شود.

 

دکتر ستوده در کتاب « از آستارا تا استار باد» در باره ی قلعه و گورستان بی بی حلیمه گالیکش که سنگ قبر خواجه کلان در آن بوده است ، می نویسد:

 

« داخل این حصار گورستانی قدیمی بوده ، سنگهای قدیمی را که نوع مرمر سیاه و از معدن خیبه آباد گوبه می آوردند ، خرد کرده و از میان برده اند . دو سه سنگ آن را به موزه سنگ گرگان برده اند و آخرین سنگ قدیمی آن را حجه الاسلام موسوی به مسجد جامع گالیکش منتقل کرده اند…… بیشتر آنها مرمر سیاه و مربوط به زمان تیموریان است . بیشتر کتیبه های آنها به زبان عربی است و میان آنها سه سنگ به زبان فارسی بود . بر یکی از این سنگها نام «خواجه کلان» خوانده می شود که ظاهراً وزیر ابوالقاسم بابر بوده است. عباراتی که نگارنده بر سنگ قبر خواجه کلان در گورستان بی بی حلیمه خوانده است :

 

کرد پرواز از نشیمن تن          باز روح لطیف صدر زمن

 

میرزا معصوم شد بفر همای        طایر فرخ خجسته سخن

 

شهپر بال خواجه کلان               صاحب جود و طبع خلق حسن

 

سبع و سبعین و بد ثمانمائه          در رجب ، ماهِ شاهِ سرِعَلَن

 

ماه تودیع شد و امام زمین           صادق و کاظم و تقی ز فتن

 

یا رب او را بروز محشر عام        حشر فرما با حسین و حسن

 

آن دو نور دو عین روشن شاه        ………….. با اویس قَرَن

 

……… در آخرین بازدید از گورستان بی بی حلیمه معلوم شد به دستور حجه الاسلام سید باقر موسوی این سنگ به مسجد جامع گالیکش منتقل شده ، به مسجد مذکور رفتیم دیدیم کنار در ورودی در حیاط مسجد گذاشته اند. این سنگ مرمر سیاه که سنگ قبر خواجه کلان – یکی از وزرای دوران حکومت تیموریان استرآباد است – فعلا به حیاط مسجد جامع گالیکش رسیده است . این نوع سنگ نظیر سایر سنگ هایی است که از معدن خیبه باد کوبه با کشتی به استر آباد می آوردند. »(صص ۵۰۷-۵۰۸-۵۰۹  ، جلد پنجم  . ستوده ، منوچهر ، از آستارا تا استار باد ، جلد پنجم ، تهران ، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی )

 

از دیگر نشانه های حکومت تیموریان در محدوده گالیکش ، قبر امیر علیشیر نوایی و سلطان حسین بایقرا از نوادگان تیمور در امام زاده عبدالله است که در آینده به آن می پردازیم .

 

از نشانه های دوران ورود تیموریان به گرگان زمین ، «تِمُر در » یا «تیمور دره» در فارسیان است که این نام بدون تردید باز مانده از دوره ی تیموری است ، ولی وجه نام گذاری آن بر ما معلوم نیست . شاید تحقیقات بعدی به روشن شدن آن کمک کند . در نزدیکی «تیمور دره» در آیش تابستانیِ فارسیان نیز سنگی وجود دارد که مشهور به «سنگ نیزه » است . در مورد این سنگ داستان هایی را روایت می کنند ، از جمله این که تیمور به خاطر دریاف خبر ناراحت کننده ای ، با عصبانیت نیزه اش را بر آن سنگ می کوبد ، به گونه ای که نشان نیزه ی او بر روری سنگ باقی می ماند. ما به دلیل اینکه سند معتبر تاریخی برای اثبات این نوع روایات که در بین مردم جاری است، نداریم ، نمی توانیم به طور قطع به آن استناد کنیم ، اما ذکر چنین مواردی در این مجال با این هدف صورت می گیرد که شاید در برخی منابع تاریخی اشاراتی به اینگونه داستان ها شده باشد که ذکر این موارد به تبیین آن اشارات کمک کند . اینکه گروهی تاریخ ساز! ، قدمت تاریخی فارسیان را محدود به دوره ی صفوی و شاه عباس می کنند و تاکنون حتی یک سند تاریخی برای اثبات ادعاهای پوچ و بی اساس خود نتوانسته اند ارائه کنند ، بدون تردید دچار بی هویتی تاریخی شده و هدف اصلی شان تیشه زدن به ریشه ی اصالت تاریخی مردم فارسیان و بسیاری از فارس های بومی شرق گرگان زمین است. آنچه که از شواهد تاریخی برمی آید و قراین دیگر نیز آن را تقویت می کند ، این است که فارسیان فعلی در اواخر دوره تیموری (حدود ۵۵۰ تا ۶۰۰ سال قبل ) بنا شده است و مردم فارسیان قبل از آن ، در منطقه ایشی ، بام علی یار ، پاکندس و شیر زمین در محدوده فارسیان فعلی زندگی می کرده اند که خوشبختانه قبرستان های این مناطق هنوز باقی است و مورد بررسی قرار گرفته است .  جابجایی روستاها از یک نقطه به نقطه ی دیگر در گذشته ، بسیار متداول بوده است و بسیاری از روستاها ی اطراف فارسیان این جابجایی ها را در طول تاریخ خود مشاهده کرده اند .آثار برآمده از محوطه های مسکونی حومه ی فارسیان مربوط به دوره ی اسلامی و از سلجوقی به بعد است . . قبرستان میدانا بخش چماز پشتوانه فرضیه ی ما در مورد سکونت فارسیانی ها در دوره ی تیموری در نقطه ی فعلی است که خوشبختانه با بررسی های دقیق صورت گرفته ، سنگ قبرهایی با قدمت چند قرن در آن شناسایی شده است که در زمان مناسب به آن خواهیم پرداخت و تصاویر آن عکس ها را منتشر خواهیم کرد. از دیگر نشانه های اصالت تاریخی و بومی بودن مردم فارسیان ، لهجه ی فارسیان است که از نزدیک ترین لهجه ها به لهجه مردم گرگان امروز و بسیاری از فارس های بومی گرگان زمین است . ان شاء الله در مقاله ای جدا گانه که در حال آماده شدن است ، به بررسی ساختار دستوری لهجه فارسیان و ویژگی های منحصر بفرد و تاریخی آن اشاره خواهیم کرد. مدعیانی که اصالت تاریخی طوایف فارسیان را زیر سوال می برند تا چندی قبل حتی نام طوایف فارسیان را نمی دانستند . ما تلاش کردیم در مقاله « مبنای نام گذاری طوایف فارسیان » به برخی از طوایف گوناگون که مورد شناخت بزرگان بود اشاره کنیم و از بسیاری از طوایف قدیم فارسیان که نام بزرگانشان در قباله های تاریخی آمده ، هیچ اطلاعی نداریم . پاسخ به ادعاهای تاریخ سازان را در مقاله ای که با عنوان « تاریخ طوایف فارسیان »آماده کرده ا یم ، خواهیم داد .

 

شجره نامه ی سلطان حسین بایقرا و ابوالقاسم بابر (نوادگان تیمور لنگ)

 

ابوالقاسم بابر نتیجه ی تیمور و سلطان حسین بایقرا نبیره ی تیمور بوده است.

 

ابوالقاسم بابر فرزند بایسنقر فرزند شاهرخ میرزا فرزند امیر تیمور

 

سلطان حسین بایقرا فرزند منصور فرزند بایقرا فرزند عمر شیخ میرزا فرزند امیر تیمور

 

قبر سلطان حسین میرزا بایقرا (نبیره ی تیمور لنگ) و وزیرش امیرعلیشیر نوایی در محوطه ی امام زاده عبدالله حیدر آباد (گالیکش).
دکتر ستوده در گزارش بازدید خود از امام زاده عبدالله در خرداد سال۱۳۶۶(۲۸ سال قبل) در باره نمای عمومی بنای امامزاده عبدالله حیدر آباد می نویسد:« بنای اصلی شامل سر در ورودی بلند است که درِ آن به کفش کنی باز می شود که ابعاد آن سه متر است. از کفش کن به حرم دری دو لتی قاب و گره در درگاه آن بوده است که یک لنگه ی آن امروز(خرداد ۱۳۶۶) در مدخل مرغدانی متولی است. هنر و ظرافت قاب و گره آن باقی است ولی در هوای آزاد رنگ روی آن از میان رفته است. از این کفش کن با چند پلّه به بالای با بنا می توان رفت. کفش کن دارای گنبدی نوکتیز است و از داخل دیوارها و گنبد سفیدکاری شده است.
مرقد امام عبدالله در میان بنای حرم است و ابعاد آن بالغ برچهار متر است. در ضلع جنوبی و شرقی طاقنمایی است که بیش از سی سانتیمتر عمق دارد . عمق طاقنمای ضلع غربی کمتر است و ضلع شمالی طاقچه دارد و محل افروختن شمع است.
گنبد حرم از گنبد کفش کن تیز تر و نمای بیرونی آن نزدیک به مخروط است .در ضلع شمالی خانقاه مانندی به ابعاد ۵۵۰ سانتیمتر است. بام آن ظاهراً ضربی بوده و بیشتر آجرهای فرو ریخته به مصارف دیگر رسیده است. متصل به این خانقاه و غرب بنای حرم آثار دیوارهایی است که ظاهراً برای پذیرایی زائران روزی به شکل بنا بوده است. در مقابل درِ ورودی بقعه و آن طرف فضای جلو بنا ، بنایی چهار گوشه به نام «خانه ی پلنگ» بوده که دو سه سال پیش آن را خراب کرده اند و اثری از آن بر جای نبود.
چهار درِ زائرسرای محقر به تازگی ساخته اند. در جنوب بقعه دره ای کم عمق است که آب چشمه ای گوارا در آن جاری است. درختان کهنسال جنگلی اطراف بقعه است.
اراضی اطراف بقعه جزء موقوفات این بقعه بوده که فعلاً در تصرف گرایلی، لطفی، حاجی رضایی، صداقت، و امثال ایشان است. ساختمان این بنا ، قدیمی به نظر می رسد. بر پاره کتیبه های سنگی که به خط ثلث و کوفی است، نشانی از سال بنای آن نیافتم. از شکسته پاره های کتیبه با حدس سنه ی ثمانین و ثمنمائه خوانده شد. کتیبه ی سنگی بنا را شکسته و پاره پاره کرده بودند و بر سر قبر مدفونین ناشناس گذاشته بودند. قسمتی از کتیبه را با نشانی متولی در کاهدانی در سه فرسنگی یافتیم و عکس برداشتیم. از باقیمانده ی کتیبه آنچه گردآوری و خوانده شد بدین شرح است:
«اتمام این عمارت فرش……، سیادت…..تخت گاه امام همام معصوم….حضرت گردون احتشام….سلطانی یدفنه فی التراب عند عتبه هذا الباب….خلّد الله تعالی ملکه؟ الزمان بسعی العبد الجانی شمس الدین علی منشی سنه ثمانین و ثمنمائه»
قسمت کتیبه که عبارت «سلطانی یدفنه فی التراب عند عتبه هذا الباب» برآن حک شده است در کاهدان دوزین یافته شد و در همان کاهدان عکسبرداری شد. در بالای یکی از پاره های سنگی کتیبه که متن آن خوانده نشد نام سنگتراش بدین شرح آمده است:
«عمل شیخ محمد مشهدی    بدعاء خیر یاد»
در فرهنگ جغرافیایی ایران …. می نویسد:
« گور امیر علیشیر نوایی و سلطان حسین[بایقرا] در امامزاده عبدالله حیدر آباد است و این بنا به دست امیر علیشیر نوایی ساخته شده است. عبارت قسمتی از کتیبه که در کاهدان دوزین پیدا شد به این شرح است:
«سلطانی یدفنه فی التراب عند عتبه هذا الباب»
شاید راهی به دهی باشد و مجبور شویم گور سلطان حسین میرزا بایقرا[نبیره ی تیمور لنگ] را در این بقعه دم درگاه بدانیم.
این بنا به دستور امیر علیشیر نوایی و به سعی شمس الدین علی منشی است. این حقیر تا جایی که به یاد دارم گور امیر علیشیر نوایی در هرات است. آیا جای آن دارد که جسد اورا به هرات نبرده و در گرگان ، مقرّ وزارت او و حکومت سلطان حسین میرزا به خاک سپرده باشند . جای تأمل و بررسی است»(۱)
با توجه نوشته ی دکتر ستوده و نقل قول او از کتاب « فرهنگ جغرافیایی ایران» ، علاوه بر خواجه کلان که قبر او در بی بی حلیمه ی گالیکش بوده است، قبر امیر علیشیر نوایی وزیر سلطان حسین بایقرا نیز در محوطه بنای امام زاده عبدالله حیدر آباد بوده و خود او در دوران وزارتش دستور ساخت آن بنا را داده بوده است. بنا براین نام «تیمور درّه ی فارسیان» بدون تردید یادگار دوران حکومت تیموریان در این منطقه است. نکته قابل توجه این است که مردم فارسیان این منطقه را به صورت «تِمُر دَر » تلفظ می کنند که نزدیک ترین تلفظ نام تیمور به اصل آن است. از یکی از همکاران فرهنگی ترکمن در گنبد کاووس که به ازبکستان سفر کرده بود، شنیدم که می گفت : در ازبکستان تیمور را به صورت «تِمِر» تلفظ می کنند و حرف «ت» را آنقدر فشرده ادا می کنند که گاه به صورت «دِمِر» شنیده می شود. طبق گفته ی ایشان مجسمه های زیادی از تیمور در آن کشور وجود دارد و مردم ازبکستان ، آن کشور را کشور امیر تیمور می دانند. بنابراین تلفظ «تِمُر دَر» توسط مردم فارسیان به تلفظ اصلی نام تیموربسیار نزدیک و فقط تفاوت در حرکت ضمه –ُ است. قابل ذکر است که تیموریان قبل از صفویان در ایران حکمرانی می کرده اند و خواجه کلان در سنه ی ۸۷۷ ه.ق یعنی ۵۶۰ سال قبل در منطقه گالیکش فوت کرده و در قبرستان بی بی حلیمه دفن شده است. بنابراین ادعای برخی که تاریخ فارسیان را محدود به دوره شاه عباس صفوی می کنند و تاکنون نتوانسته اند هیچ مدرک مستندی نیز ارائه کنند ، پوچ و بی اساس است. شاه عباس صفوی از سال ۹۹۶ هجری قمری تا سال ۱۰۳۸ هجری قمری به مدت ۴۲ سال برایران حکومت کرد و مطابق با سال ۱۴۳۷ هجری قمری (۱۳۹۵ خورشیدی) سال نخست حکومت او ، ۴۴۱ سال قبل و سال آخر حکومت او ۳۹۹ سال قبل بوده است. در حالی که تیموریان در منطقه فعلی گالیکش و فارسیان بیش از ۵۰۰ سال قبل حکومت می کرده اند و نام «تِمُر دَر» فارسیان بیش از ۵۰۰ سال است که توسط مردم این روستا و دیگر بومیان منطقه مورد استفاده قرار می گیرد.

 

۱-   ستوده ، منوچهر، از آستارا تا استار باد، جلد پنجم، صص ۵۰۴-۵۰۶ ، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، ۱۳۷۷

جغرافیای تاریخی و مراحل توسعه شهر گالیکش :

مکانی که شهر گالیکش بنا شده است ، از صدها سال پیش محلی قشلاقی برای کشاورزان و دامداران روستای فارسیان بوده است ، آنان در فصل کشت به این جا می آمدند. و پس از مدتی دوباره به جایگاه اصلی خویش یعنی روستای فارسیان باز می گشتند ، و اصولا اهالی به سبب ناامنی آن دوره تمایلی برای سکونت دائمی در جلگه را نداشتند.

گروهی از مردم فارسیان در محلی واقع در سه کیلومتری گالیکش که اکنون روستای سرچشمه (کله خر سابق ) نامیده می شود ساکن شده بودند ، و در همان زمان چند خانوار دیگر از همین اهالی در مکان فعلی گالیکش سکونت دائم یافتند.

هسته اولیه شهر گالیکش :

پس از مهاجرت فارسیانی های مقیم سرچشمه ( کله خر ) به گالیکش ، در حدود محلی که اکنون ساختمان بانک ملی است ، یعنی شرق و جنوب خیابان شریعتی اقدام به ساختن خانه هایی از گل و نی با سقفی از گالی نمودند. حکومت وقت نیز به منظور رسیدگی به امور حکومتی اقدام به ساخت ساختمانی در ابتدای خیابان خیابان فارسیان نمود ،که با سقوط رضا شاه ناتمام ماند. پس از آن رفته رفته این محل ، به سمت جنوب ( دامنه کوه ) و شرق توسعه یافت. و رشد آن با مهاجرت مردم سایر استان ها سریعتر گردید . در حال حاضر 1386 هسته اولیه شهر به عنوان بخش فعال و پر ازدحام فعالیت های اقتصادی شهر را به خود اختصاص داده و نسبت به سایر نقاط از تمرکز فضایی نیز برخوردار می باشد.

توسعه فضای شهری گالیکش :

این شهر در میان زمین های زراعی محصور گردیده و هر چه از شرق به طرف غرب آن پیش برویم از ارتفاع زمین به سرعت کاسته می شود و سرانجام شهر در زمین و دشت همواری جای می گیرد که ارتفاع 200 متر از سطح دریا می باشد. این شهر در سال 1362 دارای شهرداری شده است. شهر گالیکش با مساحت حدود 200 هکتار به علت عبور جاده آسیایی ( سنتو ) از مرکز آن بصورت طولی از شرق به غرب در دو طرف شمال و جنوب جاده گسترش یافته است ، و تقریبا کلیه عملکردهای اصلی شهررا همین محور به خود جذب کرده است.

شهر در اطراف محور اصلی متراکم بوده و به تدریج که از دو طرف محور اصلی فاصله می گیریم پراکنده تر می گردد. این پراکندگی در بخش شرقی و غربی محور نیز به چشم می خورد ، که قبل از توسعه مسکونی در این جهت تعدادی کارگاه و مراکز تجاری بوجود آمده است.

در بافت شهر نیز این تفاوت به چشم می خورد ، بدین ترتیب که در بخش های قدیمی و نزدیکتر به محور بافت فشرده تر و متمرکز و فضایی باز کوچکتر است ، و در بخش های جدید دور از محور اصلی بافت شهر بازتر و فضاهای باز بیشتر شده است.

ساختمان های شهر در بر خیابان اصلی در قسمت توسعه های جدید ویژگی خاص را نشان نمی دهد ، و سیمای متعارف شهرهای دیگر را دارد. قسمت جنوبی شهر که در داخل کوهپایه توسعه یافته محل فقیرنشین و قدیمی شهر و دارای کوچه های باریک پر و پیچ و خم است. این بخش که تحت تاثیر روند کلی توسعه شهر نشینی در کشور با مهاجرت روستائیان به شهر مسئله مسکن نامناسب و گردآمدن مهاجران با فرهنگ های گوناگون همراه با بیکاری و بی فرهنگی منجر به ایجاد محلی بزهکار پرور و مشکلات روانی شده ، دارای خانه های گلی یا نوساز نیمه تمام با زیر بنایی کم که اغلب یکی دو اتاق آن ساخته شده است،

کوچه های شنی با شیب ملایم و گاها با پوششی از لجن ناشی از رها ساختن فاضلاب منازل ، عرض متغییر کوچه ها به سبب عقب نشینی بر اساس طرح جدید شهری می باشد. نیمه شمالی شهر خصوصا خیابان های شریعتی ، جهاد ، شهداء و روبروی شهرداری از محله های در حال پیشرفت و خوش نشین شهر است. ادارات و نهادهای شهر بیشتر در مسیر جاده اصلی پراکنده اند. احداث بلوار در مدخل ورودی و خروجی شهر ، پارک شهری ، سیل بند ، جدول بتونی و آسفالت خیابان ها و پارک جنگلی جمع اقدامات عمرانی می باشد ، که در سال های اخیر به همت شهرداری چهره شهر را دگرگون ساخته است.

جدول فاصله های مختلف تا شهر گالیکش :

فاصله تا پارک ملی گلستان 38 کیلومتر

فاصله تا مشهد مقدس

فاصله تا آبشار گلستان 43 کیلومتر

فاصله تا مرکز استان ( گرگان ) 132 کیلومتر

فاصله تا آبشار آق سو 42 کیلومتر

فاصله تا شهرستان مینودشت 7 کیلومتر

فاصله تا آبشار لوه 25 کیلومتر

فاصله تا شهرستان گنبد کاووس 25 کیلومتر

فاصله تا سه راهی کلاله 5 کیلومتر

فاصله تا شهرستان کلاله 15 کیلومتر

دین :

دین صد در صد مردم این منطقه اسلام است ، اقوامی نظیر ترکمن ها و بلوچ ها که عموما در قسمت شرقی بخش گالیکش سکونت دادند ، اهل سنت هستند ، و سایر اقوام نظیر فارس ها ، سیستانی ها ، شاهرودی ها و ... دارای مذهب شیعه می باشند.

جاذبه های گردشگری و مراکز دیدنی شهرستان گالیکش :

شهرستان گالیکش به لطف داشتن استعدادهای خدادادی و شرایط مساعد آب و هوایی و جغرافیایی و نقش مهمی که در پیدایش تمدن و توسعه و تکوین تاریخ بشری داشته است ، دارای جاذبه ها و اماکن دیدنی بسیاری می باشد. این جاذبه ها به جاذبه های تاریخی ، طبیعی و گردشگری ، جاذبه های و اماکن مذهبی و جاذبه های صنایع دستی و هنرهای سنتی تقسیم می شود.

جاذبه های تاریخی :

بقایای تمدن و کاوش ها و پژوهش های باستان شناختی نشان از یک پیشینه تاریخی بسیار کهن و غنی از فرهنگ و تمدن در این مرزو بوم می دهد. تا کنون حدود 95 اثر در شهرستان گالیکش شناسایی شده که در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است ، که در زیر به بررسی و معرفی مختصر مهمترین آنها پرداخته می شود

غارکیارام :

غارکیارام در 6 کیلومتری ضلع شرقی روستای فرنگ از توابع دهستان فارسیان شهرستان گالیکش قرار گرفته است .این غار در سال 1342خورشیدی توسط پروفسور مک برنی - استاد باستان شناسی دانشگاه کمبریج انگلستان - شناسایی وکاوش گردید . که در نتیجه کاوش باستا ن شناسی مواد فرهنگی از دوره های اسلامی ، عصر آهن و ابزارهای سنگی دوره پارینه سنگی مشابه فرهنگ موستری پیدا نمود .طبق نظر مک برنی احتمالا این غار متعلق به دوره پارینه سنگی میانه (حدود 100 هزار سال پیش ) است .

تپه قلعه تخت سلیمان :

این تپه در 200 متری جنوب رودخانه مادرسو در جهت شرقی – غربی است . و دورتا دور آن معماری با سنگ های بزرگ و کوچک حجیم که قطر تقریبی آن یک متر است ، که بصورت خشکه چین کار شده است. در قسمت جنوب دیوار سنگی به صورت پیش آمدگی و عقب رفتگی مشهود است ، که احتمالا به صورت مصطبه سازی درآورده بودند. در بخش فوقانی سطح اثر محوطه ای به شکل چهارگوش به ابعاد 15*15 مترکه احتمالا ارگ باشد ، و دورتا دور آن خندق وجود دارد. با توجه به بقایای معماری و موقعیت مکانی به نظر می رسد ، که این مکان یکی از قلعه های باستانی مهم با قدمت تاریخی و اسلامی است.

غار حمام خدایی :

در فاصله یک کیلومتری روستای پنو ( عرض جغرافیایی 12 – 37 طول جغرافیایی 43-55 ) در دهستان فارسیان گالیکش قرار دارد . اهالی محل غار را نایه اریبی گویند. و جلوی آن یک رودخانه فصلی می گذرد که در حدود 10 متر از کف غار پایین تر است . شکل دهانه غار نامنظم و بصورت تونلی شکل است . عرض دهانه غار بین 60 سانتیمتر تا 150 سانتیمتر و ارتفاع غار بین 3 الی 10 متر متغیر است . کف غار صخره ای و داخل آن یک چشمه فعال وجود دارد. درون غار خفاش های زیادی وجود داشتند . و این غار از دیدگاه میراث طبیعی مهم است. ولی هیات در بازدید به مواد فرهنگی برخورد نکرده است

پیر غار :

در غرب روستای فرنگ و داخل زمین های کشاورزی واقع در دره پیرغار وجود دارد که روستای فارسیان 6 کیلومتر با آن فاصله دارد .این مکان که بصورت یک برش خاکی درآمده 4 فضای دست ساخته خاکی وجود دارد که دخمه یا گور دخمه باستانی دوره تاریخی هستند.

غار تاریخی ته سم :

در فاصله 1100 متری غرب روستای کیارام و 400 متری تپه تاریخی کیارام بوده و از شهر گالیکش 32 کیلومتر فاصله دارد. غار مربوط به دوره تاریخی بوده و از گونه های دست کند است که آثار کلنگ هنوز هم بر دیواره های آن باقی است.این غار عمیق ترین وخطرناکترین غار ایران لقب گرفته که دارای چاههای بسیار عمیقی است.

قلعه بی بی حلیمه :

موقعیت قرار گیری : قلعه بی بی حلیمه در8 ، 02 – 55 طول جغرافیایی و 1 ، 11-17-37 عرض جغرافیایی و 134 متری از سطح دریا، 400 متری جنوب غربی روستای صمدانی ،جنوب جاده آسفالتهگنبدکاووس به کلاله و 1800 متری جنوب شرق روستای ینقاق که مرکز دهستانی به همین نام است، از شهرستان گالیکش قرار گرفته است.

قلعه بی بی حلیمه یک فضای وسیع 4 ضلعی نامنظم می باشد که در امتداد شمال و جنوب کشیده شده است ضلع غربی این قلعه 890 متر و ضلع شرقی آن 810 متر طول دارند. دیواره جنوبی و شمالی آن به ترتیب 560 و 270 متر طول دارند ابعاد فوق نشان دهنده نامنظمی در پلان این قلعه می باشد در زاویه شمال شرقی این قلعه تپه یا ارگ قلعه قرار گرفته که 6 متر بلندی دارد . با روی قلعه که بسیار نامنظم می نماید در یک خط مستقیم قرار نگرفته و دارای خمش ها و پیچش هایی است. در قسمت خارجی با روی قلعه بی بی حلیمه خندقی به پهنای متفاوت 8 متر دیده می شود.

در قسمت ارگ و نیز با روی شمالی قلعه عرصه تاریخی به گورستان تبدیل شده و با توجه به قرار گیری مدفن یکی از امامزاده ها در این محل به نام بی بی حلیمه اطراف ان نیز کاربری گورستان یافته است. اما قسمت عمده جنوبی و مرکزی و در واقع بخش عمده این عرصه وسیع به کاربری کشاورزی اختصاص یافته است. این قلعه متعلق به دوره تاریخی – اسلامی می باشد ، که به شماره 14064 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

قلعه ابوبکر :

این اثر باستانی بدنه شرقی روستای املاک از توابع دهستان ینقاق و بخش گالیکش واقع شده است .وبا جاده آسفالته مینودشت - گالیکش 3/1 کیلو متر فاصله دارد .این تپه باستانی که در واقع یک قلعه قدیمی با پلان مدور می باشد،که پس از تخریب و گذشت زمان زیر آوار آن و انبوهی از خاک قرار گرفته وبصورت تپه کنونی در امده است .قلعه ابوبکر دارای فرم نامنظم هندسی و به ابعاد طول ،عرض وارتفاع 6 *120 *120 متر است . قدمت این اثر فرهنگی – تاریخی به دوره تاریخی می رسد .

تینگر تپه:

تینگر تپه در فاصله 1100 متری شمال روستای ینقاق از توابع دهستان ینقاق و بخش گالیکش قرار گرفته است . این تپه با فرم منظم دارای 350 متر قطر است ، که در امتداد محور شرقی – غربی گسترش یافته است. و حداکثر 12 متر از سطح زمین های اطراف ارتفاع دارد . و شامل یک تپه اصلی (شرقی ) و دو تپه مجاور غربی می باشد. تپه شمالی مرتفع تر از دو تپه و حداکثر ارتفاع آن به 12 متر می رسد ، حال آنکه تپه های غربی آن از 4 متر فراتر نمی رود. با توجه به مواد فرهنگی پراکنده بر روی عرصه و حریم تپه قدمت این اثر به دوره های پیش از تاریخ ، هزاره اول پیش از میلاد و تاریخی می رسد

غار سید رشید :

غار سید رشید در حدود یک کیلومتری جنوب شرقی روستای سر حمام در دهستان فارسیان بخش گالیکش شهرستان مینودشت قرار دارد. اطراف غار دارای پوشش جنگلی بوده و بر نمای ورودی آن چشم انداز زیبایی وجود دارد . این غار بر روی یک صخره بزرگ سنگی قرار دارد که شکل دهانه ورودی آن نامنظم بوده و در حدود 6 متر ارتفاع دارد و در حدود 30/4 سانتیمتر عرض و در حدود 9 متر عمق دارد . وضعیت غار در هنگام بررسی چنین بود که تعدادی سنگ های بزرگ از سقف افتاده و در جلوی ورودی غار وجود داشت. کف غار مملو از فضولات دامی بوده و بر اثر حفاری غیر مجاز ، در کف غار قطعات شکسته سفالی خاکستری متعلق به دوره تاریخی مشهود بود. در دو طرف غار پناهگاه صخره ای بصورت جان پناهی به عمق یک تا 5/1 متر وجود دارد که در واقع یک پناهگاه سنگی مطمئن است.ناگفته نماند بنا به گفته اهالی این غار در طول زمستان از گذشته دور تا چند سال قبل بعنوان آغل گوسفندان و بزها استفاده می شد که این امر زمینه ای شد که بر اثر آتش سوزی فضای داخل غار دود زده و سیاه گردد و از طرفی چکنده های آهکی زیبایی تشکیل شده شده مورد دستبرد قرار گیرد

قلعه پاسنگ پایین :

موقعیت قرار گیری : قلعه پاسنگ پایین در 40، 26-30-55 طول جغرافیایی و 0، 11- 19-37 عرض جغرافیایی و 209 متری از سطح دریا در 5/2 کیلومتری شمال روستای پاسنگ پایین و حریم شمالی جاده مینودشت به بجنورد از دهستان قراولان بخش گالیکش شهرستان مینودشت قرار گرفته است. فرم عمومی این تپه مستطیلی شکل به ابعاد 150*125 متر است ، که طول بزرگ آن در امتداد محور شرقی غربی کشیده شده است. بیشترین ارتفاع این قلعه در زاویه شمال غربی آن دیده می شود ، و به سه متر از سطح زمین های اطراف می رسد. فرم هندسی این تپه و فرو افتادگی قسمت های شرقی و شمالی پیرامونی آنرا به فرم قلاع دوره تاریخی نزدیکتر می نماید. قسمت مرکزی این قلعه نسبت به اطراف آن دارای پستی و بلندی هایی می باشد ، که ممکن است ، حاصل مخروبه شدن ابنیه داخل قلعه بوده باشد. این قلعهتاریخی – فرهنگی متعلق به دوره های هزاره اول پیش از میلاد و تاریخی می باشد ، که به شماره 14069 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

تپه علی :

این اثر تاریخی – فرهنگی در 1300 متری جنوب روستای تراجیق و 1500 متری جنوب جاده آسفالته گالیکش – بجنورد و 500 متری شرق تاسیسات کارخانه سیمان پیوند گلستان قرار گرفته است. و دارای مختصات جغرافیایی 3/2-29-55 طول جغرافیایی و 2/58-17-37 عرض جغرافیایی و ارتفاع 290 متر از سطح آب های آزاد جهان می باشد. تپه علی دارای فرم نامنظم هندسی در ابعاد 80*160 است ، که بیشترین ارتفاع تپه در بدنه شرقی آن دیده می شود ، که به 8 متر از سطح زمین های اطراف می رسد ، و در امتداد محور شرقی – غربی گسترش یافته است.در همین بدنه شیب تپه بسیار تند و به صورت دیواره خاکی درآمده است ، شیب عمومی تپه به سه جهت دیگر می باشد.در بررسی سطحی تپه سفالینه های قرمز و خاکستری ساده و بقایای استخوان جانوری بدست آمد ، که اکثریت آن با سفال قرمز ساده است . با توجه به مطالعه مواد فرهنگی جمع آوری شده در بررسی سطحی تپه علی ، قدمت اثر یاد شده به دوره های عصر آهن و هزاره اول پیش از میلاد می رسد. تپه علی به شماره 14093 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

تپه آب پران :

این تپه باستانی متعلق به هزاره اول قبل از میلاد که به شماره 14073 در فهرست آثار ملی ثبت شده است. در 1 کیلومتری روستای آب پران واقع شده است.

تپه احمد قرایی:

در 2 کیلومتری ضلع غربی روستای کیارام واقع شده و به صورت کله قندی می باشد. سفالینه های عصر ان و دوره تاریخی تا شعاع 100 متری آن مشاده می شود.

تپه امامزاده جعفر:

قدمت آن به دوره تاریخی و اسلامی می رسد و در 600 متری غرب روستای قنجق شهرک و در ساحل شمالی رودخانه قرار گرفته است.

تپه تخته گل:

به هزاره پنجم تا هزاره اول پیش از میلاد تعلق دارد. در مپارک ملی گلستان، 50 متری ضلع شمالی رودخانه مادر سو و 300 متری شمال جاده آسفالته تهران- مشهد قرار دارد. این تپه 7000 سال قدمت دارد.

تپه دارآباد:

در 100 متری شمال روستای دارآباد و فرم آن بیضی شکل است. آثار معماری دوره اشکانی و ساسانی به صورت سنگ چین با مصالح قلوه سنگ های رودخانه ای و آثار سوختگی در سطح آن دیده می شود.

محوطه تاریخی اوغان:

این محوطه باستانی متعلق به دوران پیش از تاریخ،هزاره اول ،تاریخی و دوره اسلامی استکه در بدنه جنوب شرقی شهر گالیکش در 200 متری جنوب محله اوقان قرار دارد.

محوطه ساری سید:

به دوران پیش از تاریخ،هزاره پنجم قبل از میلاد و دوره تاریخی تعلق داشته و در 2 کیلومتری جنوب غربی روستای ترجنلی و ضلع جنوبی رودخانه مادرسو واقع شده است.

در جنوب شرقی محوطه قبرستانی با سنگ مزارهای ساده و سنگ چین شده روی گورها قرار دارد و قبرستان فعلا به صورت متروکه است.

محوطه طبق چشمه:

در 8 کیلومتری شهرستان گالیکش و ضلع شمالی دامنه نیلکوه قرار داردد .سفال های قرمز و خاکستری که قدمت آنها به هزاده اول قبل از میلاد و اواخر دوره تاریخی به خصوص اشکانی و ساسانی می رسد در آن دیده می شود.

محوطه گورستان تخت کردها:

در ضلع جنوبی محدوده پارک ملی گلستان و متعلق به دوره اسلامی است. در سطح محوطه سنگ قبرهای متعدد و متنوع به ابعاد و اشکال مختلف مانند نقش شمشیر و کتیبه صلوات و تکبیر و مانند ان وجود دارد و بیشتر سنگ گورها به صورت ایستاده و جنس آن از سنگ رودخانه ای است.

محوطه میان تیره تخت سروا:

در ضلع شمالی روستای کندسکوه و در دامنه شرقی ارتفاعات کوسون بر روی دو یال معروف به میان تیره تخت سروا قرار گرفته است . محوطه دارای 300 متر طول و 100 متر عرض بوده و متعلق به روران پیش از تاریخ ، تاریخی و اسلامی است.

محوطه میس کمرا :

متعلق به دوران تاریخی و اسلامی و در شمال شرقی روستای کندسکوه و در محدوده ضلع جنوب شرقی پارک ملی گلستان و بر روی ارتفاعات میس قایه بر روی صخره های بلند قرار گرفته است..